This paper examines the liberal society that Popper lauds, that aims to be truly open, and discusses why another, more communitarian kind of society, particularly societies in Africa, may also reflect the quest for intellectual openness that is Popper’s ideal. Moreover, this paper avers reasons why Popper should be comfortable with such a liberal-communitarian mix. The inter-subjectivity in his critical rationalism is a balance of an explicit individualism, and an implicit social element (Afisi, 2016a). Popper is indeed an author of such a balance. For a society to be truly open requires the careful recognition and protection of individual freedom. However, the extent to which individuals are free to perform actions that they desire without external constraints, and the level of their individuality in relation to others when performing such actions, remain a contentious issue between liberals and more communitarian thinkers. Popper’s critical rationalism provides the necessary impetus to this contention through his view of freedom that I contend can best be viewed as carefully balanced, a view which combines individuality with a social element that upholds community values necessary for openness of society. With this combination, Popper’s politics of liberalism provides an effective model of how a truly open society can be achieved. The values inherent to Popper’s liberalism including those concerning intellectual openness, individual freedom, mutual respect, measured self-respect, welfarism, humanitarianism, accountability, critical debates and feedback from the citizens, together concern the conditions for a society to be truly open. There are many competing thoughts as to what openness might be in Popper’s philosophy. The present study of Popper does not presume to address them all. The focus here is specifically on using Popper’s idea of critical rationalism to balance relations between liberal politics of individual rights and freedom, and communitarian politics of the common good, as it relates to situations about how socio-economic and political conditions in Africa societies should be structured. While I contend that Popper’s works in political philosophy focused centrally on Western political tradition, and not about Africa in its strict sense, significant lessons can be distilled from Popper that can offer suggestions on social reforms in Africa. This paper explores Popper’s project of the open society across the plurality and differences of societies, so that his liberal ideas of individual freedom are not undermined, and the progress of the communitarian idea of the common good, that Africa societies are built upon, is also well enhanced. Liberal individualism and community values inherent to communitarianism are both well accommodated within Popper’s critical rationalism.

چکیده فارسی: ارزیابی نسبت دین با جهان بینی و ایدئولوژی از جمله مباحث جذاب و چالش زا در مطالعات دین شناختی است. این پژوهش، با رویکرد نظری و تحلیلی و با هدف پاسخ به این دست سوالات که آیا ایدئولوژی همسان با دین است یا بخشی از آن، ایدئولوژی سازی دین، تعبیری رسا است یا مسامحی، دین ایدئولوژیک چه آثار و پیامدهایی دارد، و واکاوی آرای دکتر شریعتی در این عرصه تدوین یافته است. نوع تفسیر اندیشمندان مسلمان و غربی از ایدئولوژی و تلقی شریعتی از آن و میزان دوری و نزدیکی وی به تفسیر ایدئولوژی اسلامی، پیامدهای دین ایدئولوژیک و نقد و بررسی دیدگاه شریعتی در این زمینه از جمله مباحث این مقاله است. یافته های پژوهش نشان می دهد که 1. دین، در یک اصطلاح، اعم از ایدئولوژی است؛ هرچند ممکن است جنبه ایدئولوژیک داشته باشد؛ 2. گاهی نیز دین، معادل ایدئولوژی نیست؛ نظیر دین غیرایدئولوژیک در تفسیر شریعتی که به صورت «نهاد» درآمده است؛ 3. ایدئولوژی لزوما امری دینی نیست؛ نظیر مکتب مارکسیسم که ایدئولوژی غیردینی است؛ 4. هرچند دین، معادل ایدئولوژی نیست، رسالت ادیان توحیدی فحوای ایدئولوژیک داشته اند. چکیده عربی:ملخّص البحث: تقییم العلاقة بین الدین والرؤیة الکونیة والآیدیولوجیة من المباحث الجذابة والمثیرة فی مجال دراسة الدین. یحاول هذا البحث من خلال مقاربة نظریة و تحلیلیة و بهدف الاجابة عن مجموعة من التساؤلات و هی هل الآیدیولوجیة مساویة للدین أم هی جزء منه؟ و هل مصطلح آدلجة الدین تعبیر بلیغ أم متسامح؟ و ما هی معطیات و نتائج الدین الآیدیولوجی؟و قد استعرض آراء الدکتور علی شریعتی فی هذا المجال. من مواضیع هذا البحث طبیعة تفسیر المفکرین المسلمین والغربیین للآیدیولوجیة و فهم شریعتی لها، و مدی اقترابه أو بُعده عن تفسیر الآیدیولوجیة الإسلامیة، و معطیات الدین الآیدیولوجی و بحث و نقد رأی الدکتور شریعتی فی هذا المجال. تظهر نتائج هذا البحث ما یلی: 1. الدین اصطلاحاً اشمال من الآیدیولوجیة، و ان کان یُحتمل ان یکون ذا طابع آیدیولوجی؛ 2. الدین احیاناً لا یعادل الآیدیولوجیة، نظیر الدین غیر الآیدیولوجی فی رأی شریعتی الذی جاء علی شکل «موضوع» أو «اطروحة»؛ 3. الآیدیولوجیة لیست بالضرورة امراً دینیاً؛ مثل المارکسیة التی اصبحت آیدیولوجیة غیر دینیة؛ 4. رغم ان الدین لا یُعادل الآیدیولوجیة غیر ان رسالة الآدیان التوحیدیة تتصف بطابع آیدیولوجی.

پل ریکور متفکر برجستة فرانسوی زبان معاصر ازجمله متفکرانی است که در چهارچوب سنت هرمنوتیکی نقشی مؤثر ایفا کرده است. کتاب از متن تا کنش که شامل مجموعه مقالاتی از وی در دهة 1970 م است در زمرة آثاری است که در چهارچوب گذار او از نقد متنی به کنش گری اخلاقی و سیاسی در عرصة تفکر قابل فهم است. مقالة حاضر بر آن است که، با تأمل در اندیشه های ریکور و بازشناسی جایگاه این کتاب در آن، ترجمة فارسی بخش سوم این اثر را که با عنوان «ایدئولوژی، اخلاق، سیاست» منتشر شده است بررسی کند و برپایة آن، نگاهی انتقادی بر این کتاب و ترجمة آن داشته باشد. چنان که بحث خواهد شد، این کتاب رویکرد و نقد ریکور بر متفکرانی چون هگل، هوسرل، و وبر را دربر دارد که بررسی آن می تواند تصویری فراگیر از زمینه های فکری او به دست دهد. بر این اساس، ضمن معرفی نقاط برجستة تفکر ریکور در دوره های مختلف فکری، فصل های مختلف کتاب توضیح داده خواهد شد و درنهایت، نقدهای وارده بر اثر برشمرده می شود.

از آنجایی که استعاره در زبان رخ می دهد، می تواند برای شناخت ایدئولوژی ابزار مناسبی باشد.انتخاب استعاره های متفاوت در متن توسط کاربران زبان، نشان دهنده ایدئولوژی غالب کاربران است، در عین حال ایدئولوژی های متفاوت درجهت نهادینه کردن باورهای بنیادینشان می توانند به تولید استعاره های متفاوت دست بزنند. در این مقاله، از راه بررسی کارکردهای استعاره در دستگاه ایدئولوژی و همچنین نقش استعاره در بافت اجتماعی پیوند میان استعاره و ایدئولوژی مطالعه می شود.

جابری، برای ریشه یابی علل عقب ماندگی دنیای عرب، گفتمان های دینی و اجزای معرفتی آن ها را بررسی و نقد و نقطه آغاز تعالی و انحطاط تمدن عربی اسلامی را، در عصر تدوین، جست وجو می کند؛ عصری که اندیشه های اسلامی با محوریت متن قرآنی، در قالب دستگاه های گوناگون معرفت اسلامی (معقولات دینی) در کنار نظام های معرفتی غیر اسلامی (نامعقول دینی)، شکل گرفتند. در نظر جابری، نظام های معرفتی درون زا، که بر بال معقولات دینی نشسته اند، محصول مجاهدت علمی جماعت اهل سنت اند و تشیع با گرایش های گوناگون خود دیگر نظام های غیر معقول را نمایندگی می کرده است. جابری همچنین، از منظر جغرافیایی، مغرب عربی را از مشرق عربی جدا می پنداشت. از این رو، بنیادهای خرد ناب اسلامی و فلسفی را در غرب دنیای عربی اسلامی می دانست و ریشه های فلسفه های التقاطی و نظام های نامعقول دینی را در ایران (مشرق عربی) درنظر می گرفت. در نظر او راه برون رفت از انحطاط، جدایی از معرفت ها و ایدئولوژی مشرق عربی و پیوستن به خرد ناب موجود در مغرب عربی قرون ششم تا هشتم، تحت زعامت ابن رشد، است. شاکله این نوشتار نقد اندیشه های فوق و نیز بررسی و نقد مواجهه او با گفتمان های موجود در جهان اسلام، هم سان پنداری امور ناهم سان، تاکید بر روش این همانی در نشان دادن اتحاد تشیع با گرایش های غیر دینی و التقاطی در جهان اسلام، بیرون نهادن تفکرات شیعی و ایرانی از گردونه گفتمان های اسلامی، و چشم پوشی از واقعیت های علمی و معرفتی در جهان اسلام است.

در جستجوی علل ناکامی روشنفکر ایرانی در حوزه اندیشه و سیاست مقاله حاضر با مروری اجمالی بر آرا احسان طبری و جلال آل احمد، تلاش دارد، تاثیر نگاه صوری و فرمالیستی به سیاست و سیطره فرمالیسم سیاسی بر اندیشه این دو روشنفکر مطرح ایران معاصر را نشان دهد و در بازبینی نقادانه به ایضاح این موضوع بپردازد که چگونه درک سطحی و صوری آنان از سیاست و اولویت قرار گرفتن اهداف سیاسی، تفکر آنان بیش از پیش از اندیشه راستین فاصله گرفته و به ایدئولوژی هایی مبهم در خدمت فرمالیسم سیاسی بدل شده است.

موضوع این پژوهش، بررسی نقش حکایت پردازی در پدید آمدن، شکل گیری، تکامل و گسترش اندیشه صوفیانه از قرن پنجم تا هفتم هجری است. بررسی این موضوع، با کشف المحجوب یکی از قدیم ترین متون فارسی که حکایات صوفیه در آن مشاهده می شود، آغاز گردیده و سپس در اسرارالتوحید، طبقات الصوفیه، کشف الاسرار و تذکره الاولیا، این بررسی ها دنبال شده است. بر اساس یافته های این پژوهش در روند ظهور، رشد و کمال اندیشه صوفیانه، حکایت پردازی ابتدا سبب هستی بخشی زبانی به ادراکات شهودی، مفهوم سازی و طبقه بندی مفاهیم می شود و از آن پس، ابزار انتقال اندیشه، جذب اندیشه های هم خوان، انتشار دانستگی ها، خلق تحول، شکل دهنده نظام اندیشه و در نهایت پاسدار اندیشه صوفیه، در قالب حکایت می گردد.

ایدئولوژی از جمله مفاهیم مغلقی است که اندیشمندان زیادی از علوم مختلف در مورد آن سخن به میان آورده و بررسی کرده اند؛ تعریف جامع و مانعی از آن که بین اندیشمندان اجماعی بوده و یا حداقل مورد قبول اکثر آنان باشد، ارائه داده نشده است؛ از تعاریف و ویژگی هایی که اندیشمندان برای ایدئولوژی مطرح کرده اند، می توان اندیشمندان را به سه طیف اصلی تقسیم کرد. گروهی نگرشی مثبت به ایدئولوژی داشته و آن را لازمه زندگی بشری معرفی کرده اند؛ گروهی با ارائه تعاریفی منفی نگرانه از ایدئولوژی نه تنها آن را مثبت ارزیابی نکرده اند، بلکه عامل جدایی ها و تفرق معرفی کرده و در صدد نفی آن برآمده اند؛ گروهی نیز ایدئولوژی را مفهومی خنثی معرفی می کنند که می تواند هم متصف به ویژگی های مثبتی باشد که عده ای از اندیشمندان مطرح کرده اند و هم متصف به ویژگی های منفی مطرح شده از سوی برخی دیگر از اندیشمندان شود. جیدو کریشنامورتی از جمله اندیشمندانی است که دید منفی به ایدئولوژی داشته و آن را به جهت پاره ای از خصیصه های ادعایی از جمله تفرق و جداسازی، اغواکننده گی و. . . رد می کند؛ که این طرز نگرش از دید اندیشمندان دینی و غیردینی مطرود است.